Testy użyteczności w projektowaniu interfejsu użytkownika (UX) to rodzaj testów, w których produkt lub usługa jest testowana przez użytkowników, aby sprawdzić, czy jest łatwa w obsłudze i czy spełnia oczekiwania użytkowników. Celem testów użyteczności jest zidentyfikowanie problemów z użytecznością produktu lub usługi i zaproponowanie rozwiązań, które pozwolą na poprawienie jej działania.
Badania UX, w tym badanie użyteczności, potrafią być prawdziwym kompasem dla produktów cyfrowych. Zarówno dla tych budowanych, gdzie trzeba od podstaw zbudować funkcjonalność, jak i tych wprowadzonych na rynek, które nie wykorzystują swojego potencjału. Dzięki ich użyciu potrafią wskazać odpowiedni kierunek prac na etapach projektowania interfejsów.
U debiutantów rynkowych testy UX są istotną fazą projektu. Natomiast właściciele aplikacji, stron czy sklepów internetowych, muszą śledzić rynkowe trendy. Nawet odnoszące sukcesy aplikacje i witryny w końcu stają się przestarzałe lub niekompatybilne ze standardami technologicznymi nowych urządzeń użytkowników.
Testy pozwalają odpowiedzieć na kluczowe pytania dotyczące doświadczeń użytkowników, np.:
Testy użyteczności to narzędzie, które przynosi korzyści zarówno firmom o ugruntowanej pozycji, jak i startupom:
Regularne testy użyteczności sprawiają, że produkt cyfrowy staje się bardziej przyjazny dla użytkownika, co przekłada się na lepsze wyniki biznesowe i większą satysfakcję odbiorców.
Dzięki szybkiemu rozwojowi technologii, testy użyteczności przeprowadza się obecnie najczęściej zdalnie. W przestrzeni wirtualnej można z powodzeniem uruchomić ankiety, testy A/B, a także zadaniowe testy użyteczności oraz wywiady.
Rekrutacja uczestników może się odbywać wśród obecnych użytkowników produktu, ale dużym ułatwieniem jest korzystanie z platform badawczych, które pozwalają wybrać profile z bardziej obszernej i lepiej ustrukturyzowanej bazy.
Drugim etapem rekrutacji są ankiety z pytaniami przesiewowymi, które mają dodatkowo zawęzić grupę.
Do testowania najlepiej wybrać tylko kluczowe elementy, aby unikać przeciążania uczestników i uzyskać najlepsze jakościowo wyniki. Z reguły 5 zadań na kwadrans to maksymalne tempo testu, a całe badanie powinno trwać nie dłużej, niż 60 minut. Później koncentracja respondenta słabnie.
Aby uczestnicy mogli wczuć się w role użytkowników, należy przedstawić im kontekst produktu. Motywacje i cele związane z pewną historią, których osiągnięcie produkt obiecuje. Jeśli test poprzedzi ankieta na temat osobistych doświadczeń użytkowników, będzie można się do nich odwołać i ułatwić im wejście w sytuację.
W zależności od celu badania, dostępnych zasobów i potrzeb użytkowników testy użyteczności można przeprowadzać na kilka sposobów. Każda metoda ma swoje zalety i zastosowania – niektóre wymagają bezpośredniego nadzoru badacza, inne pozwalają użytkownikom działać samodzielnie w ich naturalnym środowisku. Najczęściej wyróżnia się trzy główne rodzaje testów.
Stacjonarne testy użyteczności odbywają się w wyznaczonym miejscu, np. w biurze firmy, sali konferencyjnej lub przestrzeni badawczej, gdzie użytkownik wykonuje konkretne zadania pod nadzorem badacza (moderatora). Dzięki bezpośredniej interakcji moderator może obserwować zachowanie uczestnika, zadawać pytania uzupełniające i reagować na ewentualne trudności, jakie napotyka użytkownik.
Podczas takich testów często wykorzystuje się narzędzia wspierające analizę, np. eye tracking lub nagrania sesji użytkownika. Badania te pozwalają na głęboką analizę reakcji użytkowników, ich mimiki i emocji, co daje bogaty kontekst interpretacyjny. Stacjonarne testy są szczególnie przydatne przy badaniu nowych produktów, skomplikowanych interfejsów oraz weryfikacji prototypów jeszcze przed ich wdrożeniem.
Mogą się opierać na prostym oprogramowaniu do wideokonferencji, jak Google Meet, Skype, Microsoft Teams czy Zoom. W badaniach przeprowadzanych przez profesjonalne agencje używa się kompleksowych platform: Whereby, Lookback, Miro. W przypadku pracy agencji UX Researcher przeprowadza uczestników przez proces online. Kontroluje dokładność wykonywania zadań i obserwuje interakcje. Zbiera dane jakościowe do późniejszych analiz.
Testy moderowane można przeprowadzać symultanicznie, czyli skupiając w jednym czasie użytkowników zlokalizowanych w różnych miejscach. Jakość badań łatwo kontrolować, osobiście pilnując dyscypliny, miarodajności i samego scenariusza. Przy okazji można pokierować osobami, które pozostawione same sobie mogłyby się pogubić i przerwać test.
Testy bez moderacji poprzedza określenie problemu badawczego, analiza hipotez i założeń. Uczestnicy potrzebują zastępstwa w miejsce moderatora, dlatego tworzy się dla nich krótkie opisy wprowadzające przed każdym zadaniem, które składają się na scenariusz badania. Ponieważ z użytkownikami nie rozmawia się na żywo, po każdym zadaniu mogą pojawić się ankiety. Nagrania wideo z takich testów zapewniają wielowymiarowy materiał do analiz.
Dzięki znacznemu uproszczeniu procesu i niezależnemu działaniu każdego z uczestników, a także samych badaczy, ten rodzaj testów użyteczności uznawany jest za najtańszy. Ponadto pozwala na skalowanie testów w czasie – każdy pojedynczy użytkownik może być rejestrowany podczas korzystania z produktu cyfrowego cyklicznie, przez dłuższy okres. Otrzymujemy dzięki temu nie tylko charakterystykę interakcji w czasie pierwszych kroków, ale także naturalne nawyki wykształcające się po okresie onboardingu.
W obu podejściach występuje istotny czynnik wspólny. Dzięki zdalnej formie testów pozyskiwane informacje odzwierciedlają sytuacje możliwie najbliższe stylowi życia użytkownika. Uczestnicy biorą w nich udział w swoim naturalnym środowisku. Często także w dogodnym czasie, który odpowiada sytuacjom rzeczywistego korzystania ze strony www czy aplikacji.
Typowe testy użyteczności składają się z kilku kluczowych etapów:
Podczas testowania użyteczności strony internetowej lub aplikacji mobilnej użytkownicy otrzymują określone zadania, które mają odzwierciedlać realne scenariusze korzystania z produktu przez przyszłych użytkowników. Dzięki nim można ocenić łatwość obsługi, czy interfejs jest intuicyjny, a procesy – płynne i zrozumiałe. Najczęściej testowane działania to:
Testy użyteczności dostarczają kluczowych informacji o tym, jak użytkownicy korzystają ze strony internetowej lub aplikacji mobilnej, pomagając w identyfikacji problemów i optymalizacji ich doświadczenia. Najważniejsze korzyści testów użyteczności to:
Dzięki testom użyteczności można także zweryfikować, czy kluczowe informacje (np. godziny otwarcia w serwisie rezerwacyjnym) są łatwe do znalezienia, czy komunikaty o błędach są zrozumiałe oraz czy strona nie wymaga od użytkowników zbędnych kliknięć.
Testy użyteczności można przeprowadzać na różnych produktach cyfrowych – od sklepów internetowych, przez aplikacje mobilne, aż po platformy SaaS. Ich celem jest zidentyfikowanie barier, które utrudniają użytkownikom realizację zamierzonych działań. Oto konkretne przykłady testów i problemów, które pomagają wykryć:
Użytkownik otrzymuje zadanie odnalezienia konkretnego produktu, dodania go do koszyka i finalizacji zakupu. W trakcie testu można sprawdzić:
Scenariusz zakłada, że użytkownik chce sprawdzić historię transakcji i wykonać przelew. Test pozwala ocenić:
Zadaniem użytkownika jest założenie konta, wybór planu abonamentowego i zalogowanie się. Weryfikuje się m.in.:
Scenariusz zakłada, że użytkownik chce zarezerwować pokój na konkretną datę. Test pozwala wykryć:
Każdy z tych testów pozwala zebrać cenne informacje o zachowaniach użytkowników, eliminować problemy związane z interakcją i zwiększać skuteczność produktu cyfrowego.
Testy użyteczności to najlepszy sposób na odkrycie nieznanych obszarów problemowych, które mogą utrudniać użytkownikom realizację danego zadania. Niezależnie od tego, czy badamy sklep internetowy, aplikację webową czy serwis informacyjny, analiza pod kątem użyteczności pozwala zweryfikować, czy interfejs rzeczywiście wspiera użytkowników w korzystaniu z produktu.
Ważne jest, aby testy odbywały się w realistycznej sytuacji, z udziałem użytkowników reprezentujących docelową grupę odbiorców. Nie zawsze oznacza to indywidualne badania – w niektórych przypadkach lepszym rozwiązaniem mogą być grupy fokusowe, które pomagają zidentyfikować wspólne wzorce zachowań i oczekiwania.
Kluczowe jest również stosowanie metod, które dostarczają rzetelne wyniki i umożliwiają optymalizację produktu w oparciu o konkretne dane, a nie przypuszczenia. Ostatecznie, skuteczność testów zależy od tego, czy założone cele badawcze są dobrze określone, a w badaniu bierze udział odpowiednio dobrana grupa użytkowników, której doświadczenia pozwolą na wyciągnięcie praktycznych wniosków.
