Książki o UX, które warto przeczytać – 11 propozycji
Co warto przeczytać?
Dostaję sporo pytań, o rozszerzenie wiedzy z zakresu psychologii, UX, projektowania i neuromarketingu, więc podrzucam moją subiektywną listę z biblioteczki Webmetric. Zestawienie książek, które warto poznać. Zarówno te rozszerzające ogólną wiedzę psychologiczną (którą zwyczajnie są ciekawe), jak i te ściśle związane z branżą UX i optymalizacją konwersji.
Sapiens na zakupach – Piotr Bucki
Bucki świetnie pokazuje, że zakupy to nie czysta logika i chłodna kalkulacja, ale cała sieć emocji, impulsów i społecznych skryptów, które nami rządzą. Czytając ją, miałem poczucie, że patrzę na e-commerce z zupełnie innej perspektywy – nie jak na proces transakcyjny, ale jak na rytuał obudowany symbolami. To ważne, bo w UX często skupiamy się na prostocie i krótkiej ścieżce, a tu widać jasno: użytkownik czasem potrzebuje czegoś więcej niż „szybko i wygodnie”. Potrzebuje, żeby ten zakup miał sens – był nagrodą, pocieszeniem, formą ekspresji. To świetna lektura, jeśli chcesz lepiej zrozumieć, dlaczego koszyk nie zawsze kończy się finalizacją i co stoi za kliknięciem „kup teraz”.
Pułapki myślenia – Daniel Kahneman
Kahneman rozbraja nasze złudzenie, że ludzie podejmują decyzje racjonalnie. System 1 – szybki, intuicyjny, pełen skrótów – i System 2 – wolniejszy, analityczny, męczący – to dla mnie klucz do zrozumienia, dlaczego użytkownik klika nie tam, gdzie byśmy chcieli, i dlaczego porzuca formularz, choć wygląda „prosto”. Projektując UX, często zakładamy, że człowiek będzie cierpliwy i uważny – a on w 90% przypadków działa impulsywnie i automatycznie. „Pułapki myślenia” uczą pokory wobec tych ograniczeń i pokazują, że dobry projekt to taki, który nie zmusza ludzi do włączania Systemu 2 bez potrzeby. To książka wymagająca, ale daje niesamowity fundament, jeśli chcesz projektować w zgodzie z tym, jak naprawdę działa ludzki mózg.
Buyology – Martin Lindstrom
Lindstrom zagląda do świata neuromarketingu i choć momentami bywa zbyt sensacyjny, to jednak otwiera oczy na to, że kupujemy emocją, a dopiero potem dorabiamy sobie do tego racjonalne uzasadnienia. Dla mnie jako UX-owca ta lektura była ważna, bo przypomina, że użytkownik nie jest arkuszem kalkulacyjnym – on kupuje, bo coś pachnie znajomo, bo kolor kojarzy mu się z dzieciństwem, bo marka daje poczucie statusu. Jeśli projektujesz ścieżki zakupowe czy brand experience, „Buyology” podpowiada, że musisz szukać wrażeń głębiej niż w przyciskach i layoutach. To książka, która nie nauczy cię projektować interfejsu – ale nauczy cię rozumieć, dlaczego użytkownik w ogóle sięga po produkt.
Brainfluence – Roger Dooley
Roger Dooley nie zatrzymuje się na samej teorii neuromarketingu – on rozbija ją na 100 konkretnych technik, które można zastosować w projektowaniu, komunikacji i sprzedaży. Dla mnie największa wartość polegała na tym, że to są rzeczy, które można testować od razu: zmiana koloru przycisku, sposób formułowania ceny, kolejność prezentacji opcji. „Brainfluence” pokazuje, że drobne detale mają ogromny wpływ na decyzje użytkownika – i że projektowanie doświadczeń to w gruncie rzeczy projektowanie małych bodźców, które prowadzą do dużych efektów. To książka, po której masz ochotę otworzyć Google Optimize czy Hotjara i od razu weryfikować swoje pomysły w praktyce. Jeśli Kahneman daje ci teorię, a Lindstrom inspirację, to Dooley daje ci gotowe instrukcje obsługi ludzkiego mózgu w UX.
Kod kulturowy – Clotaire Rapaille
To jedna z tych książek, które uświadamiają, że nie istnieje coś takiego jak „uniwersalny użytkownik”. Rapaille pokazuje, że każdy kraj, każda kultura ma własne „kody” – głęboko zakorzenione skojarzenia i schematy, które wpływają na to, jak ludzie postrzegają produkty, marki czy technologie. Dla mnie ta książka była jak lekcja pokory: to, co działa w USA, może kompletnie nie zadziałać w Polsce, Japonii czy Brazylii. I nie chodzi tylko o język, ale o to, że różne kultury mają inne wyobrażenia np. na temat luksusu, bezpieczeństwa czy wolności. Jako UX designer wyciągnąłem z tego jedno – lokalizacja to nie tylko tłumaczenie interfejsu, ale dostosowanie całego doświadczenia do kodów kulturowych. Jeśli projektujesz globalny produkt, ta książka jest jak mapa – pomaga zrozumieć, dlaczego użytkownik w jednej części świata pokocha Twój pomysł, a w innej go odrzuci.
The Design of Everyday Things – Don Norman
To jest książka-fundament UX, taka, do której wraca się wielokrotnie w różnych etapach kariery. Norman pokazuje w niej, że źle zaprojektowane rzeczy nie są winą użytkownika, tylko projektanta. To proste zdanie przewróciło moje myślenie do góry nogami – bo uświadamia, że jeśli ktoś „nie ogarnia” formularza, aplikacji czy nawet klamki w drzwiach, to nie dlatego, że jest nieuważny czy „nietechniczny”. To znaczy, że projekt nie został dostosowany do naturalnych schematów poznawczych człowieka.
Norman wprowadza tu kilka pojęć, które dziś są absolutnymi klasykami: affordances (czyli wskazówki wizualne podpowiadające, jak coś działa), signifiers (oznaki, które prowadzą użytkownika) czy feedback (informacja zwrotna, że system zareagował). To podstawowe narzędzia, które każdy UX designer powinien mieć w głowie, niezależnie od tego, czy projektuje prostą stronę www, czy interfejs samochodu autonomicznego.
Psychologia społeczna – Elliot Aronson
Użytkownik nie istnieje w próżni – jego decyzje, emocje i zachowania są w ogromnym stopniu kształtowane przez innych ludzi. Aronson, jeden z najwybitniejszych psychologów społecznych, opisuje mechanizmy wpływu, konformizmu, autorytetu czy presji grupowej. Dla mnie to była jedna z najbardziej otwierających lektur, bo pozwala spojrzeć na użytkownika nie tylko jak na „indywidualnego klienta”, ale jako na część sieci społecznych nacisków i oczekiwań.
Z perspektywy UX szczególnie ważne są tu dwa wątki. Pierwszy to siła norm społecznych – ludzie częściej kupią produkt albo skorzystają z usługi, jeśli widzą, że inni też to zrobili (social proof, rekomendacje, opinie). Drugi to dysonans poznawczy – pokazujący, że kiedy ktoś podejmie decyzję, nawet błędną, często będzie jej bronił, zamiast przyznać się do pomyłki. To tłumaczy, dlaczego tak trudno przekonać użytkownika, żeby zmienił przyzwyczajenie czy przeszedł na nową platformę.
Mężczyzna, który pomylił swoją żonę z kapeluszem – Oliver Sacks
To książka, która na pierwszy rzut oka nie ma wiele wspólnego z UX – to opowieści kliniczne o pacjentach z niezwykłymi zaburzeniami neurologicznymi i najlepsza lekcja empatii, jaką kiedykolwiek dostałem z papieru.
Sacks pokazuje ludzi, którzy widzą świat inaczej – dosłownie. Pacjent, który nie potrafi rozpoznać twarzy, ktoś, kto gubi się w codziennych czynnościach, bo jego mózg przetwarza informacje w zupełnie inny sposób. I nagle zaczynasz rozumieć, że projektowanie inkluzywne to nie jest trend ani moda, tylko obowiązek. Bo użytkownicy Twojego produktu mogą mieć mikro-zaburzenia, problemy percepcyjne, ograniczenia poznawcze, o których nawet nie pomyślałeś.
Designing Japan – Kenya Hara
Kenya Hara to projektant, który patrzy na design znacznie szerzej niż tylko jako na tworzenie ładnych rzeczy. „Designing Japan” to książka, która pokazuje japońskie podejście do projektowania – zakorzenione w kulturze, filozofii i codzienności. Dla mnie była to niezwykle odświeżająca lektura, bo Hara przypomina, że projektowanie to nie tylko rozwiązywanie problemów, ale także tworzenie znaczeń i budowanie relacji między człowiekiem a światem.
Japońskie podejście, które Hara opisuje, uczy pokory i wrażliwości. Minimalizm nie oznacza tu ubóstwa formy, ale koncentrację na tym, co najważniejsze. Cisza, pustka, oszczędność środków – wszystko to staje się narzędziem komunikacji i tworzenia doświadczenia. To dla UX-owca niezwykle ważne, bo łatwo wpaść w pułapkę „dodawania funkcji” czy „ulepszania interfejsu”. Hara pokazuje, że często lepszym wyborem jest odejmowanie i pozostawienie miejsca na interpretację użytkownika.
Czytając tę książkę, miałem poczucie, że uczę się nowego sposobu patrzenia – nie tylko na produkty, ale też na przestrzeń, czas i kulturę. To nie jest podręcznik UX, ale inspiracja do projektowania, które nie narzuca, tylko zaprasza do doświadczenia.
Język rzeczy – Deyan Sudjic
Ta książka to trochę inny rodzaj lektury niż klasyczne podręczniki psychologii czy UX, ale dla mnie była niesamowicie inspirująca. Sudjic pokazuje, że przedmioty mówią – mają swój język, opowiadają historie, budują narracje wokół tego, kim jesteśmy i jak chcemy być postrzegani. Projektując, często skupiamy się na funkcjonalności, ale ta książka przypomina, że każda rzecz, którą tworzymy, staje się elementem większej opowieści.
Dla UX-owca to ważny punkt widzenia, bo cyfrowe produkty są również „rzeczami”, które coś komunikują. Ikona, kształt przycisku, sposób animacji – wszystko to mówi użytkownikowi: „jesteśmy poważni”, „jesteśmy zabawni”, „jesteśmy premium”. Sudjic pokazuje, że design nie tylko służy użyteczności, ale też tworzy znaczenia i tożsamość.
Wszyscy kłamią – Seth Stephens-Davidowitz
Stephens-Davidowitz pokazuje, że to, co ludzie mówią w ankietach, wywiadach czy fokusach, często nie ma wiele wspólnego z prawdą. Deklaracje i rzeczywiste zachowania to dwa różne światy. A prawda wychodzi na jaw wtedy, gdy analizujemy dane – szczególnie te, które ludzie zostawiają w wyszukiwarkach czy innych miejscach, gdzie czują się anonimowi.
Dla UX-owca ta książka jest bezcenna, bo uświadamia, że projektowanie oparte wyłącznie na tym, co użytkownicy „powiedzieli”, może prowadzić na manowce. Ile razy zdarzyło się, że ktoś podczas badań deklarował: „Tak, korzystałbym z tego”, a potem metryki pokazywały zero zaangażowania? „Wszyscy kłamią” pokazuje, że dane behawioralne – kliknięcia, ścieżki użytkowników, realne wybory – są znacznie bardziej wiarygodne niż słowa.
